Sposoby zniesienia współwłasności nieruchomości

Zniesienie współwłasności nieruchomości następuje poprzez jeden z poniższych sposobów:

  • podział nieruchomości czyli tzw. podział fizyczny przedmiotu współwłasności,
  • przyznanie nieruchomości jednemu ze współwłaścicieli z jednoczesnym obowiązkiem odpowiedniej rekompensaty dla pozostałych współuprawnionych,
  • sprzedaż nieruchomości czyli, tzw. podział cywilny.

Na etapie przedprocesowym współwłaściciele mogą zgodnie ustalić sposób „wyjścia” ze współwłasności, wybierając najdogodniejsze dla wszystkich rozwiązanie.

W braku porozumienia o wyborze sposobu zniesienia współwłasności, na żądanie przynajmniej jednego ze współwłaścicieli, rozstrzygnie sąd. Sąd dokona wyboru sposobu zniesienia współwłasności ważąc wnioski, stanowiska i racje wszystkich uczestników postępowania. Trzeba pamiętać, że w ramach sądowego zniesienia współwłasności nieruchomości, co do zasady pierwszeństwo ma fizyczny podział rzeczy wspólnej. Sposobu tego nie stosuje się wówczas, gdy podział taki byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub społeczno – gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znacznie zmniejszyłby jej wartość. Ustawowe ograniczenia możliwości dokonywania fizycznych podziałów dotyczą gównie nieruchomości, a czasami podziały fizyczne generują jeszcze konieczność podejmowania dodatkowych czynności. Efektem podziału np. gruntu może obciążenie przez sąd poszczególnych nowopowstałych działek koniecznymi służebnościami gruntowymi.
Szczególnym sposobem podziału jest ustanowienie odrębnej własności lokalu. W takiej sytuacji prawo własności wyodrębnionego lokalu zostanie wpisane do osobnej księgę wieczystą.

Kolejnym rozwiązaniem kwestii współwłasności jest jej zakończenie przez przyznanie nieruchomości na wyłączną własność jednemu ze współwłaścicieli. Na wybór tego ze współwłaścicieli któremu zostanie przyznane prawo własności nieruchomości wpływają przykładowo takie okoliczności:

  • sytuacja majątkowa współwłaścicieli i możliwości ekonomiczne spłacenia pozostałych współwłaścicieli przez tego z nich któremu nieruchomość ma zostać przyznana,
  • szczególna sytuacja rodzinna i związanie życia rodzinnego lub zawodowego jednego ze współwłaścicieli z nieruchomością.

Wraz z rozstrzygnięciem o zniesieniu współwłasności nieruchomości przez przyznanie jej na wyłączną własność jednej osobie, sąd zasądza od tej osoby na rzecz pozostałych współwłaścicieli odpowiednie kwoty tytułem spłaty. Kwoty te powinny odpowiadać wartości przysługujących im udziałów. Płatności powinny być proporcjonalne do dotychczas posiadanych udziałów. Dopuszczalne jest również zawarcie w orzeczeniu rozstrzygnięcia co do rozłożenia spłaty na raty, nie przekraczające wszakże dziesięciu lat.

Wreszcie, gdy żaden ze współwłaścicieli nie chce lub nie może przejąć nieruchomości na wyłączną własność, a także nie da się jej racjonalnie podzielić, sąd orzeknie o jej sprzedaży w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym kodeksu postępowania cywilnego, co oznacza sprzedaż nieruchomości na licytacji organizowanej przez komornika. Z ekonomicznego punktu widzenia jest to najmniej korzystny sposób zniesienia współwłasności dla współwłaścicieli. Procedura sprzedaży w trybie licytacji komorniczej generuje koszty związane z zaangażowaniem organu egzekucyjnego. Na wspomniane koszty składają się m. in. wynagrodzenie komornika, poniesione przez niego wydatki, jak również koszty związane z wyceną nieruchomości przez rzeczoznawcę. Oczywiście koszty sprzedaży przez komornika obciążą ostatecznie w całości współwłaścicieli.