Procedura nieodpłatnego przejęcia nieruchomości przez gminę z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa
Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (dalej: KOWR) jest państwową osobą prawną, której Skarb Państwa powierzył wykonywanie prawa własności w odniesieniu do nieruchomości przekazanych do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. W ramach określonego w art. 5 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa ustawowego stosunku powiernictwa, KOWR uzyskał kompetencję do wykonywania we własnym imieniu praw Skarbu Państwa w odniesieniu do, stanowiącego własność Skarbu Państwa, mienia Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa występuje w obrocie prawnym samodzielnie, jako odrębny jego uczestnik (osoba prawna), dzięki czemu może nieodpłatnie przekazywać nieruchomości wchodzące w skład Zasobu na rzecz jednostek samorządu terytorialnego.
Forma przekazania takiej nieruchomości zależy od jej przeznaczenia. Otóż nieruchomości zajęte pod drogi gminne, powiatowe i wojewódzkie, grunty faktycznie wykorzystywane jako drogi oraz grunty przeznaczone na te cele w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, a w przypadku braku miejscowego planu – w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, KOWR może, w drodze umowy, nieodpłatnie przekazać na własność jednostce samorządu terytorialnego. Takie przekazanie nie jest jednak obowiązkowe i następuje po weryfikacji przez KOWR jego celu.
Nieco inaczej kształtuje się sytuacja, gdy nieruchomości dysponowane przez KOWR przekazywane są jednostce samorządu terytorialnego w celu realizacji wybranych, wskazanych w ustawie zadań własnych, tj.: realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych, realizacji miejscowego planu odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu, realizacji inwestycji infrastrukturalnych służących wykonywaniu zadań własnych w zakresie wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, edukacji publicznej, kultury i kultury fizycznej, zakładania lub rozszerzania cmentarzy komunalnych.
Przekazanie nieruchomości następuje pod warunkiem uzyskania zgody ministra właściwego do spraw rozwoju wsi i tylko wtedy, jego cel jest zgodny z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, miejscowego planu rewitalizacji, ostateczną decyzją o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu albo z ustaleniami studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Każdorazowo przekazanie nieruchomości następuje w drodze umowy.
W orzecznictwie wskazuje się, iż dowolność KOWRu co do zawarcia umowy nieodpłatnego przekazania służy weryfikacji, czy jednostka samorządu terytorialnego faktycznie wykorzysta przekazane nieruchomości na cele przewidziane w umowie. Chodzi o to, że nieruchomości te powinny być wykorzystywane przez gminy tylko na cele przewidziane w umowie przekazania, pod rygorem obowiązku zapłaty ich wartości, w razie przeznaczenia na inne cele(por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 2005 r., sygn. akt II CK 610/04,LEX nr 301823). Nieruchomości przekazywane w trybie art. 24 ustawy muszą spełniać kryterium odpowiedniego, określonego w ustawie celu (por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 19 czerwca 2020 r., sygn. akt I ACa 54/20, LEX nr 3063817).
Ratio legis art. 24 ust. 5 zdanie drugie ustawy z 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa polega na tym, żeby zapobiegać dowolnemu dysponowaniu przez gminy nieruchomościami przekazanymi im nieodpłatnie przez Agencję Nieruchomości Rolnych (obecnie KOWR). Chodzi o to, że nieruchomości te powinny być wykorzystywane przez gminy tylko na cele przewidziane w umowie przekazania, pod rygorem obowiązku zapłaty ich wartości, w razie przeznaczenia na inne cele. To oznacza, że wykonanie przez samorząd terytorialny zaciągniętego zobowiązania należy oceniać przez pryzmat realizacji celu nieodpłatnego przekazania nieruchomości. Brak realizacji tego celu stanowi de facto zmianę przeznaczenia nieruchomości uzasadniającą zastosowanie sankcji przewidzianej w art. 24 ust. 5 zdanie drugie ustawy. W przeciwnym bowiem wypadku dochodziłoby do swego rodzaju uwłaszczenia się samorządów wbrew istocie nieodpłatnego przekazania (por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2012 r., sygn. akt IV CSK 273/12, LEX nr 1275004).
Podkreślić należy, że o spełnieniu przesłanek do przekazania nieruchomości w sposób nieodpłatny decyduje KOWR, a nie Wojewoda (por. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 18 grudnia 2006 r., sygn. akt I SA/Wa 1613/06, LEX nr 343063).